Aydın, Funda2024-12-132024-12-132024Aydın, Funda. “Uygur Halk Destanlarında Kut Algısı Üzerine”. Kün: Edebiyat ve Kültür Araştırmaları Dergisi 4.1 (Yaz 2024): 4-17.https://doi.org/10.54281/kundergisi.2024.42https://hdl.handle.net/20.500.12695/3067Destanlar, kültürel belleğin bir yansımasıdır. Halkın şuurunu yansıtan, onların istediği ve beklediği ölçüde hareket eden, ortak değerleri bünyesinde toplayan kahramanlar ile anlam kazanırlar. Toplumun sesi olma görevini üstlenen bu ideal kahramanlar bilhassa kutu, kutsalı ve manevi değerleri üzerinde taşımalarıyla dikkat çekerler. Bu değerler Türk inanç sistemlerinde önceleri Gök Tanrı ile alakalı olarak karşımıza çıkmıştır. Gök Tanrı kutun kaynağıdır. Talihi, bahtı, saadeti, gücü temsil eden kut kavramı önceleri Tanrı tarafından doğrudan yeryüzündeki temsilcisi kabul edilen hanlara, hakanlara verilmiştir. Böylelikle iktidarı elinde tutan hakan, toplum üzerinde hâkimiyeti elde etmiştir. Ancak siyasi devamlılığı ve töreyi devam ettiremeyen hükümdarların kutu Tanrı tarafından geri alınmakta ve kutsallık kalkmaktadır. Dolayısıyla kutu elde etme kadar kutun devamlılığını sağlayabilmek de önemlidir. Türkler zamanla değiştirdikleri sosyokültürel hayat ve inanç tarzları ile kut kavramını farklı yapılarda devam ettirmiştir. İslamiyet ile birlikte bu kavram dolaylı yollarla aktarılmıştır. Bu süreçten itibaren aktarma eyleminde kutlu kabul edilen insanların başında peygamberler ve din uluları yer almıştır. Söz konusu kişiler Tanrı ile toplumun sözcüsü olan ideal tipler arasındaki iletişimi sağlayan, kutu aktaran aracı konumunda olmuşlardır. Bu aktarıcılar kut aktarma sürecinde asa, bakış/nazar, el verme, elbise, kan/ soy, nefes, nur, toprak, tükürük, rüya gibi kavramlardan yararlanmıştır. Geçmişten günümüze sosyal ve beşerî açıdan zorluklar yaşayan Uygur Türkleri için de kut ve manevi değerler büyük önem taşımıştır. Bu doğrultuda halkın hafızasına kazınacak destan kahramanları yaratılmıştır. Halkın sözcüsü olan bu ideal Uygur kahramanlarına özellikle din lideri olan peygamberler başta olmak üzere din uluları ile ilişkilendirilerek kut verilmesi dikkat çekmiştir. Bu çalışmada Abdurrahman Han, Göroğlu, Yusuf ile Züleyha ve Şah Adilhan destanları esas alınmıştır. Dinî ve mistik unsurların yoğun olarak kullanılması mevcut destanların tercih edilmesinde etkili olmuştur. Abdurrahman Han, Göroğlu, Yusuf ile Züleyha destanlarından hareketle ideal kahramanlara kut verilme nedenleri, kutun aktarılma şekilleri tespit edilmeye çalışılmış ve elbise, kan, mühür, nazar/bakış, rüya gibi unsurlarla destan kahramanlarına kut aktarıldığı görülmüştür. Ayrıca Şah Adilhan destanından hareketle de kut kaybına sebep olan durumların tespiti üzerinde durulmuştur.trinfo:eu-repo/semantics/openAccessUygur TürkleriUygur halk destanlarıkutdestanpeygamberArticle41417