BOX-JENKINS YÖNTEMİYLE TURİZM GELİRİNİN TAHMİN EDİLMESİ: TÜRKİYE ÖRNEĞİ

Abstract

Turizm sektörü, Türkiye’nin gerek konumu ve coğrafi özellikleri gerekse iklim koşulları nedeniyle çok talep gören ve dolayısıyla yaratmış olduğu döviz geliri nedeniyle de büyük önem arz eden bir sektördür. Bu noktada turizm talebini etkileyen başta göreceli fiyatlar olmak üzere, geleceğe yönelik beklentiler, ülkelerin siyasi ve politik riskleri ve turistlerin gelirleri vb. faktörler ülkelerin turizm gelirlerini de doğrudan etkileyen faktörlerdir. Türkiye’nin yıllar itibari ile turizm gelirlerine bakıldığında ise 2000’li yıllara kadar uzanan süreçte turizm sektöründe yapılan önemli altyapı yatırımlarının neticesinde turizm gelirlerinde de önemli artışlar yaşandığı görülmektedir. Buna karşın Türkiye’nin gerek ekonomik gerekse politik ve küresel süreçlere son derece duyarlı olduğu ve turizm sektörünün de bu süreçlerden önemli oranda etkilendiğini söylemek doğru olacaktır. Bu bağlamda 90’lı ve 2000’li yıllarda yaşana ekonomik kırılganlıklar başta olmak üzere, 2001 yılında yaşanan 11 Eylül saldırıları, 2002 Irak Savaşı, 2003 yılında yaşanan SARS salgını ve 2008 ABD Mortgage krizi vb. gibi küresel süreçler de turizm sektörünü etkilemiştir (Bozkurt vd., 2022). Yine benzer şekilde, başta yakın geçmişte,2019 yılında başlayan ve günümüzde de etkileri devam eden Covid-19 salgını olmak üzere, 24 Şubat 2022 tarihinde başlayan Ukrayna-Rusya savaşı gibi küresel gelişmelerinde Türkiye’nin turizm talebini ve dolayısıyla turizm gelirlerini etkilediğini söylemek doğru olacaktır. Buna karşın özellikle Covid-19 salgını sonrası salgın kısıtlamalarının kaldırılması, kurların yükselmesi sonrası Türkiye turizminin göreceli olarak ucuz hale gelmesi, ülke destinasyonunun avantajları ve Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığının bu dönemde gerçekleştirmiş olduğu tanıtım faaliyetleri, 2022 sezonunda Türkiye’ye gelecek olan turist sayısında artış beklentisi oluşturmuştur bu da doğal olarak turizm gelirlerinin artmasını beraberinde getirecektir (Bozkurt vd., 2022). Konuyla ilgili ulaşabildiğimiz literatüre bakıldığında ise literatürde doğrudan Türkiye’nin turizm gelirlerini tahmin etmeye çalışan çok az sayıda çalışma olduğu tespit edilmiştir. Çuhadar (2020a ve 2020b) tarafından yapılan çalışmada; Türkiye için literatürde bir boşluk olduğu özellikle vurgulanmış ve bu amaçla Türkiye’nin dış aktif turizm gelirlerinin Box-Jenkins metodolojisi, Yapay Sinir Ağları (YSA) ve Üstel Düzeltme yöntemlerinden veri karakteristiğine uygun modeller ile modellenerek tahmin edilmeye çalışılmıştır. Modellerin tahmin performansları MAPE istatistiği ile değerlendirilmiştir. Analizler neticesinde, uygulanan modeller arasında en başarılı sonucu veren modelin, YSA (Yapay Sinir Ağları) modeli olduğu tespit edilmiş, bu model yardımıyla 2020 yılı için aylık turizm geliri tahminleri üretilmiştir. Benzer şekilde Şimşek ve Ömürbek (2021) tarafından, 2012-2019 dönemi için Türkiye’nin turizm gelirleri ve giderleri, GM(1,1) modeliyle ve doğrusal trend analizi yöntemiyle tahmin edilmeye çalışılmıştır. Yapılan analizler sonucunda turizm gelirlerinin azalma eğiliminde olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu noktada bu çalışmada ise Türkiye’nin Ekim 2021 ve Eylül 2022 tarihleri arasında aylık olarak turizm gelirlerinin tahmin edilmesi amaçlanmıştır. Bunun için çalışmada öncelikle ilgili dönemde turizm talebini tahmin etmek için kullanılan Box-Jenkins yönteminin açıklamasına yer verilmiş ve sonrasında da uygulama sonuçları sunulmuştur.