Buket Uzuner’in Uyumsuz Defne Kaman’ın Maceraları Roman Serisinde Şamanizm ve Çevre

Günümüzde insanlığın doğayla birlikte kendi geleceğini de yok etme eşiğine gelmiş bulunması nedeniyle tüm dünyada yerli kültürlerin bilgeliğine ve özellikle Şamanizme ilgi artmıştır. Bunun sebebi ise Şamanizmin insan değil, doğa merkezli olması olarak görülmesidir. Batı dünyası akademik ve sanatsal boyutta bir arayışa girip edebiyatta olduğu gibi farklı çağdaş sanat dallarında da Şaman kültüründen ve Şamanik doğa felsefesinden faydalanmaya başlamışken Türk halkları ise bu alt yapıya zaten sahip olmalarına karşın kültürlerini ve geleneksel dünya görüşlerini tanıtma konusunda dünyanın gerisinde kalmaktadırlar. Nitekim erken Orta Çağ’da eski Türkler toprağa ve suya özel bir kutsiyet atfetmiş, bunları Türk runik metinlerinde ıduk yani kutsal sıfatıyla nitelemiş ve bunlara irade sahibi birer ilahi varlık olarak tapınmışlardır. Türk dilinin ve edebiyatının ilk yazılı eserlerinden olan Moğolistan bölgesi Köktürk ve Uygur kağanlık yazıtları ile Güney Sibirya’daki Kırgız yazıtlarında geçen kutsal yer ve su iyeleri (sahip ruhlar/tanrılar) anlamındaki yir-sub (Yer-Su) kavramı bu noktada özellikle mühimdir. Geleneksel Türk dünya görüşünde bu kavrama atfedilen değer öyle büyük olmuştur ki yer-su, zaman içinde toprağı, suyu, ağacı ve üzerindeki tüm varlıklarıyla birlikte kutsal kabul edilen vatan anlamına ulaşmıştır. Gerçekten de çağdaş Hakas dilinde varlığını hala sürdüren çir-suğ yani yer-su kavramı bugün de vatan, yurt, memleket gibi anlamlarda kullanılmaktadır. Buket Uzuner’in Uyumsuz Defne Kaman’ın Maceraları roman serisi ise iklim krizi, küresel ısınma, kirlilik gibi çeşitli çevre problemlerini işlemesinin yanı sıra hayvan çalışmaları ve kadın çalışmaları disiplinlerinde de değerlendirilebilecek meselelere atıfta bulunarak alandaki bir açığı doldurmaktadır. Ancak Uzuner’in söz konusu serisini oluşturan Su, Toprak ve Hava romanlarını Türk edebiyatında ekokurgu içerisinde değerlendirilen diğer eserlerden ayıran nokta, yazarın bu eserlerde doğrudan yaşayan bir din olan Türk Şamanizminden ve bu konudaki birincil kaynaklardan beslenmesidir. Bu çalışmada ise Uzuner’in romanlarındaki Şamanik unsurlar literatür taramasının yanı sıra güncel saha araştırması verileri ile de desteklenerek çevre bilinci bağlamında detaylıca ele alınmıştır.