Söz Uçtu Yazı Kaldı “Şecere-i Ter?kime’de Edim" Bilimsel Bir İnceleme

Özdemir, Merve Özde. Söz Uçtu Yazı Kaldı “Şecere-i Ter?kime’de Edim Bilimsel Bir İnceleme”. İstanbul: Kesit Yayınları, 2023.

Dilbilimde metin ve söylemlerin, anlamlandırılabilmesi için edim bilimsel, söz dizimsel ve anlam bilimsel açıdan sınıflandırmalar ve çalışmalar mevcuttur. Türkçenin tarihî dönemlerindeki metinlerin bütüncül bir bakış açısıyla değerlendirilebilmesi için, dil bilimin bir kolu olan edim bilimsel yöntemden yararlanılabilir. Edim bilim aracılığıyla dil kullanımları, bağlam ve olaylar arasında yer alan ilişkiler incelenir. Bu ilişkiler, sözcelerin yorumlanmasını, metin dışı dünyada (gerçek dünya) nasıl karşılık bulduğunu, yazarın iletmek istediği söylem eksenini tespit edip metin içinde nasıl kullandığı ve metinde yer alan yapıların yazar-okur arasındaki iletişimsel ilişkisi etkileşiminden oluşur. Söz konusu etkileşim göstergelerden hareketle edim bilimsel, ruh bilimsel ve toplum bilimsel olgularla doğrudan ilişkilidir. Bu bağlamda toplumsal olguları yansıtan Şecere-i Ter?kime[ŞT], Seçkin tarafından Söz Uçtu Yazı Kaldı adlı eserde edim bilimsel olarak ele alınmıştır. Araştırmacı tarafından farklı bir bakış açısıyla hazırlanan kapsamlı bir eserdir.

Ebulgazi Bahadır Han tarafından Çağatay Türkçesi ile yazılan ŞT, Türklerin soy kütüğünü anlatır. Eserde, Oğuzların tarihinin yanında, sosyal ve kültürel unsurlar da yer alır. Seçkin’in çalışması, ŞT’nin yazıldığı dönemde kültürel anlamda iletişim kurma görevini üstlendiğini varsaymaktadır. Bu varsayım doğrultusunda, ŞT’nin yazılış sebebi, Türklerin kültürel belleğini oluşturan dil kullanımı, iletişimin söylem ekseni ve iki aşamalı akış kuramına nasıl hizmet ettiği edim bilim aracılığıyla tespit edilmiştir.