Türkiye’nin Milli Şef Dönemi Dış Politikasının Nato Üyeliğine Giden Süreç Üzerindeki Etkisi

29 Ekim 1923 tarihinde Cumhuriyetin ilan edilmesiyle kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin dış politikası, Mustafa Kemal Atatürk’ün ilkeleri doğrultusunda, tam bağımsızlığı temel alan bir anlayışla oluşturulmuştur. Yurt içerisinde ve dünyada barışı öngören bu siyasi yaklaşım kendi gücünü esas alan, bununla birlikte çevre güvenliğine katkıda bulunacak ittifaklara dahil olmayı da reddetmeyen bir düşünceye dayanmaktadır. Kuruluş döneminde Türkiye Cumhuriyeti bu prensiplere sonuna kadar bağlı kalan, bu çerçevede başta en büyük komşusu SSCB olmak üzere sınırdaş ülkelerle karşılıklı saygı ve güvene dayalı barışçıl bir dış politika izlemiştir. Bu bağlamda genç Türkiye Cumhuriyeti, Osmanlı İmparatorluğu’nu Birinci Dünya Savaşı sonunda yıkıma götüren, büyük güçler arasındaki çıkar çatışmalarını kullanarak bir denge politikası oluşturma anlayışından Atatürk’ün ölümüne kadar uzak durmuştur.

Türkiye Cumhuriyeti’nin dış politikası 11 Kasım 1938 tarihinde İsmet İnönü’nün Cumhurbaşkanı seçilmesiyle birlikte köklü bir değişim sürecine girmiştir. Bunda İnönü iktidarının ideolojik tercihleri kadar İkinci Dünya Savaşı nedeniyle beliren dış tehditler de rol oynamıştır. Türkiye’nin her ne pahasına olursa olsun savaş boyunca sıcak çatışmaya girmemesini hedefleyen Cumhurbaşkanı İsmet İnönü bu amacını gerçekleştirebilmiş, ancak savaş boyunca izlediği dış politika çizgisi Türkiye’nin savaş sonunda uluslararası camiada yalnız kalmasına neden olmuştur. İnönü iktidarı, savaş süresince dönem dönem değişen güç dengeleri arasında güçlü olan tarafta yer almayı tercih eden aynı zamanda SSCB’nin savaştan zaferle çıkmasını kendisine bir tehdit olarak gören ve bu sonucu engellemeye çalışan bir siyaset gütmüştür. SSCB’nin İkinci Dünya Savaşı’ndan iki başat güçten birisi olarak çıkması Türkiye’nin bu ülkeyi rejimine ve bağımsızlığına bir tehdit olarak görmesi sonucunu doğurmuştur. Bu algı Türkiye’nin 1945’ten sonra savaşın bir diğer galibi ABD’ye yönelmesine neden olmuştur. Siyasi, ekonomik ve askeri alanda tek taraflı olarak Türkiye’nin ABD’ye bağımlılığını ve nihayetinde NATO’ya üyeliği getiren bu değişim, Türkiye’nin Atatürk dönemi dış politikasının hâkim ilkesi olan tam bağımsızlığın da yitirilmesi sonucunu getirmiştir.