DİN- DEVLET İLİŞKİLERİ EKSENİNDE 13. VE 16. YÜZYILDA BOGOMİLİZM VE TASAVVUF ÖRNEĞİ ÜZERİNDEN OSMANLI’DAKİ HETERODOKS HAREKETLER

Bogomilizm 10. yüzyılda Balkanlarda görülen Hıristiyan heterodoks, düalist, heretik, gnostik inanç sistemidir. Tasavvuf ise, İslam dini içinde ortaya çıkmış olan, İslami heterodoks ve gnostik öğeler barındıran bir inançtır. Çalışmada başvurulan kaynaklarda, Bogomilizm ile tasavvuf inancının, belli coğrafyalarda birlikte yaşadıkları ve etkileştikleri gözlemlenmiştir. Özellikle bazı mutasavvıflar etrafında, mistik Müslümanların yanı sıra, Bogomillerin de toplandıkları görülmüştür. Araştırmamızda, Bogomilizm ile tasavvuf anlayışının, teolojik yönden dinler üstü bağdaştırmacı bir inanç sistemi oluşturduğu, dini olarak oluşan bu birlikte yaşam formunun, belli noktalarda siyasi zeminde nasıl ortaya çıktıkları incelenmiştir.

Bogomillerin Müslüman olmasıyla birlikte, Balkan coğrafyasında Osmanlı’nın yayılımını kolaylaştırdığı saptanmıştır. Bunun yanı sıra, tasavvufi İslamı kabul eden Bogomillerin 15. ve 16. yüzyılda Osmanlı siyasal hayatını ve toplumsal hayatını menfi yönden etkileyen, Şeyh Bedreddin isyanına, Börklüce Mustafa isyanına, Hamza Bâli Boşnak’ın iddia edilen isyan hazırlıklarına olan desteklerinin izleri aranmaya çalışılmıştır. Osmanlı Devleti’nin Fetret döneminde saltanat mücadelesi verdiği ve yükselme döneminde yeni topraklar fethetme politikalarının sürdüğü süreçte, ülke içinde yaşanan bu ihtilal hareketlerini bastırmaya yöneldiklerinden dolayı, Osmanlı Devleti’nin genişlemesini sekteye uğrattığı tespit edilmiştir.